خبرگزاری «حوزه» در راستای انتشار نگاه فقه به اداره جامعه، سیزدهمین جلسه از درس فقه الإدارۀ حجت الاسلام والمسلمین سید صمصام الدین قوامی را با موضوع: «تأثیر فرهنگ های متفاوت در ساخت مسجد» منتشر می کند.
خلاصه بحث در جلسه قبل
نتیجه بحث در جلسه قبل این شد که نیازی به تأسیسات زائد بر ضروریات مسجدیه نیست و خیلی از تأسیسات غیرضروری که به تدریج پدید آمده است به مقرّ اصلی خود در بعض روایات برگردد و حالت قدسی مسجد حفظ شود؛ مثل حسینیه جماران و حسینیه امام خمینی (ره) که ضمن ولایت بر امارت، سادگی و قداست خود را حفظ کرده و مراکز اقتصادی و تجاری ندارد مگر نهادهایی برای اداره بیت رهبری که امری جداگانه است. همچنین نتیجه گیری شد؛ بودجه های مسجد می تواند هم از سوی مردم و هم دولت به تناسب امامت و امارت تأمین گردد و مسجد نیازی به کارهای درآمدزا ندارد.
آیا مساجد ساخته شده در دوران شاهان واقعاً اسلامی است؟
به هر حال باید گفت مرکز امامت که مسجد است، بسیار ساده است و دستگاه اداری نیست بلکه شاکله ای با محوریت روحانیت و معنویت دارد که باید حفظ شود. البته باید دارای وسعت لازم، زیبایی، خرمی، جلالت، عمران، معماری جامع باشد، باید فاصله ای متناسب با مساجد دیگر داشته باشد. فاصله ای معین و سازمانی، مطابق رده و کد مسجد، دارای صحن و سرا و شبستان و رواق و حیاط باشد. مساجدِ هر رده باید شکلی یکسان داشته باشند. باید با مطالعه ای فقهی و تاریخی شاکلۀ مسجد مورد رضایت خدا و رسول (ص) و امام (ع) را استنباط کرد. مثلاً آیا مناره و گنبد لازم است یا نه؟ آنچه در دوران شاهان به نام مسجد ساخته شده و میراث ملی است آیا واقعاً اسلامی است یا خیر؟ مساجد اموی، عباسی، عثمانی و سعودی که شکوه و فخامت دارند، تحت تأثیر چه فرهنگ و معیارهایی ساخته شده اند؟ آیا متأثر از یهودیت و مسیحیت و فرهنگ غالب آنها نبوده اند؟ و نیز مساجد آل بویه، صفوی، قاجار و پهلوی در ایران و مساجد عراق و ...؛ که بعضی به عنوان آثار باستانی هستند.
آیا رقابت های بین المللی در ساخت و ساز مساجد دخیل بوده است؟
خلاصه این که مساجدی که رژیم های حاکم سنی یا شیعی با الهام گرفتن از ملیت و تاریخ و قومیت بنا کرده اند آیا مرضیّ اسلام و قرآن است؟ آیا شالوده و شاکله مسجد قابل استنباط نیست؟ یا اینکه باید تابع عرف بود و پذیرفت؟ آیا رقابت های بین دُوَلی و بین المللی در ساخت و ساز مساجد دخیل بوده است؟
تأثیر زمان و مکان و فرهنگ های متفاوت بر معماری و شهرسازی
سؤالاتی از این دست بسیار فراوان هستند که به نظر می رسد بر مبنای اسلام ناب باید پیرایه زدایی کرد و مسجدی که معصوم علیه السلام خواهان آن بوده و رضایت می دهد، ساخت و اگر بنا است هزینه ای بشود صرف گنبد و مناره های گران نشود و بیشتر صرف ضروریات رُکنیه مسجد شود. البته ما منکر تأثیر زمان و مکان و فرهنگ های متفاوت بر معماری و شهرسازی نیستیم. ولی فقه الاداره رسالت دارد تا پیرایه زدایی کند و مسجد محله ساز و مسجد متحد با امارت را هر چه ساده تر و سالم تر و زیبا و معنوی تر پیشنهاد دهد. لذا از فقهاء و فضلایی که در دو دهه یا سه دهه اخیر به فقه مسجد پرداخته اند، باید خواست که در این موضوع به استنباط بپردازند و مهندسی و معماری مسجد مورد نظر معصوم (ع) را در این زمان کشف کنند.
آیا امام (ع) همه بناها و ساخت و سازها را تأیید می کند؟
با این درک و احساس و سؤال که اگر معصوم (ع) هم اکنون ظاهر، قاهر و حاکم شود، چه مسجدی می سازد؟ دیدگاه او چه مسجدی را اسلامی می بیند؟؛ آیا ایشان الگوی وحیانی ندارد و همه بناها و ساخت و سازها را تأیید می کند؟
نسبت به عرف و فرهنگ و اقتضاء زمان و مکان نباید افراط و تفریط کرد. نباید یکسره تسلیم فرهنگ ها شد و نباید فرهنگ ها را یکسره نادیده گرفت. فقیه باید خود را جای معصوم (ع) حس کند. لذا با این رویکرد معصومانه و فقیهانه تا حد توان باید شاخصه های عمومی را برای مسجد مورد نظر معصوم علیه السلام به دست آورد. مثلاً اگر در روایات مهدوی (عج) آمده که برخی مساجد تخریب می شوند، چه علتی دارد؟ آیا به قصد پیرایه زدایی نیست؟
ان شاءالله در جلسه آینده به این پرسش پاسخ خواهیم داد که؛ معماری و مهندسی در بنای مسجد محله ساز دارای چه شاخصه های معصومانه ای است؟
